Ναυάγιο στην Ιστορία - Time and tide wait for no man

Ο χρόνος και η παλίρροια δεν περιμένουν κανένα»

 Το όνομα του νοτιοκορεατικού πλοίου που βυθίστηκε στην Κίτρινη Θάλασσα, συμπαρασύροντας εκατοντάδες ανθρώπους στο θάνατο, ήταν «Sewol» και μεταφράζεται στα αγγλικά «time and tide», δηλαδή «χρόνος και παλίρροια».

Όταν διάβασα την τραγική είδηση στο διαδίκτυο, θυμήθηκα μια παλιά εγγλέζικη φράση. Ένα απόφθεγμα απ’ το αποστακτήριο σοφίας της ιστορίας: «time and tide wait for no man».

Ο χρόνος και η παλίρροια δεν περιμένουν κανένα. Όταν ο καιρός έλθει, όταν οι συνθήκες ωριμάσουν, η φύση ενεργεί τα φαινόμενά της. Ανηλεώς για τον άνθρωπο, εντελώς φυσιολογικά για την ίδια. Αυτοστιγμεί κι αδιαπραγμάτευτα. Δε ζητά άδεια, δε λογοδοτεί, δε συνδιαλέγεται. Αν δεν αδράξω το χρόνο την κατάλληλη στιγμή, αν δεν προλάβω την παλίρροια όταν αυτή συμβαίνει, δεν έχω τη ευχέρεια να διατάξω την επαναφορά τους. Την επιστροφή στην πρότερη κατάσταση.

Έτσι ενεργεί και η ιστορία. Όταν η κοινωνική εντροπία φτάσει σε σημείο βρασμού, όταν η φαυλότητα εμποτίσει το DNA των κυρίαρχων δομικών θεσμών μιας πολιτείας, όταν όλες οι επιλογές καταλήγουν σε αδιέξοδα, όταν η ανθρώπινη ύβρης προσβάλει το μοριακό πυρήνα του άτμητου, η επακόλουθη σχάση έχει συστημική μορφή, κανονιστικό χαρακτήρα, αυτοματοποιημένη λειτουργία, αλλά και αναπόφευκτα ολέθρια αποτελέσματα. Η ιστορία έχει ευτυχώς κανόνες και νόμους απαρασάλευτους. Όταν η τάξη της διαταράσσεται, αυτοί εφαρμόζονται άμεσα και αβίαστα. Τις δραματικές συνέπειες του ιστορικού νόμου υφίσταται το ταλαίπωρο υποκείμενό της, ό άνθρωπος. Η ίδια όμως δε ζητά άδεια, δε λογοδοτεί, δε συνδιαλέγεται.

Πολύ σοφά αναφέρει ο σκηνοθέτης Ridley Scott στην εισαγωγή της ταινίας «Robin Hood» με τον Russell Crowe στον ομώνυμο ρόλο: «In times of tyranny and injustice, when law oppresses the people, the outlaw takes his place in history». Δηλαδή, «Σε καιρούς τυραννίας και αδικίας, όταν ο νόμος καταδυναστεύει το λαό, η παρανομία παίρνει τη θέση της στην ιστορία». Η έννοια της παρανομίας στο σημείο αυτό είναι νομίζω διφορούμενη. Υποδηλώνει σαφώς το προφανές. Την εμφάνιση του προστάτη των φτωχών, Ρομπέν των δασών, ως εκδικητή της κατάφορης αδικίας. Υπαινίσσεται όμως, ίσως ανεπίγνωστα, μια παρουσία σπουδαιότερη του μεσαιωνικού ήρωα. Η νέμεση εμφανίζεται πάντα ως φυσική, αναπόδραστη απόρροια της ύβρης. Όταν η αλαζονική υπεροψία του ανθρώπου διασαλεύει την κοσμική τάξη, η νέμεση επαναφέρει τη φυσική νομοτέλεια και αποκαθιστά την ισορροπία, τιμωρώντας τον υβριστή.

Έχω τη δυνατότητα ασφαλώς και στις δύο περιπτώσεις, φύσης και ιστορίας, να περιμένω στο μέλλον μια νέα ευκαιρία. Όταν και αν αυτή δοθεί. Ελπίζοντας σε σοφότερο timing. Ή μπορώ να διδαχθώ απ’ τον ετεροχρονισμό μου και να ισορροπήσω στα νέα δεδομένα, καταγράφοντας ευλαβικά την εμπειρία μου. Όπως και να το κάνουμε, ο τέλειος χωρικός και χρονικός συγχρονισμός είναι χάρισμα. Όμως η επαναλαμβανόμενη απώλεια συντονισμού με τα συμβαίνοντα. Η διαρκής τονική παραφωνία στην ιστορική αλλά και κοσμική αρμονία. Ο αιφνιδιασμός του παρατηρητή από τη δεδομένη αλλεπάλληλη εναλλαγή ανόδου και καθόδου των υδάτων. Η συνεχής απορία στη θέα γνώριμων αποκωδικοποιημένων καταστάσεων αποτελεί, αν μη τι άλλο, ένδειξη ανοησίας ή καλύτερα ιστορικού αλτσχάιμερ. Κοινώς, τρικυμία εν κρανίω.

Όταν επομένως, για κάποιες αδιευκρίνιστες αιτίες, με προσπεράσει ο χρόνος και χάσω την παλίρροια, όταν ναυαγήσω σε άγνωστα νερά χτυπημένος από φουρτούνες και θύελλες, οφείλω με σεβασμό στη φυσική αλληλουχία της αντικειμενικής πραγματικότητας, να υποκλιθώ στο ιστορικό συνεχές, προφέροντας δύο λέξεις. Συγνώμη, παραιτούμαι. Η άρθρωση όμως και των δύο προϋποθέτει μια εξαιρετικά σπάνια και δύσκολη, όπως αποδεικνύεται στην καθημερινότητα, στάση ζωής. Την ειλικρινή αναγνώριση ενός προσωπικού σφάλματος και τη συνοδευόμενη περιεκτική κατανόηση της ματαιότητας του επιδιωκόμενου. Αποδοχή της αστοχίας μου συγχωρητικά. Παραίτηση από το κυνήγι χιμαιρών. Συμφιλίωση με τις αδυναμίες μου. Μόνο τότε μπορώ να αλλάξω πορεία προς μιαν άλλην Ιθάκη. Ούτως ή άλλως θαυμαστά λιμάνια υπάρχουν πολλά. Τα ταξίδια μετράνε. Οι εμπειρίες οικοδομούν. Η απώλεια διδάσκει. Είναι και το λάθος, δρόμος επιτέλους.

Συγχώρεση και παραίτηση. Το πρώτο αφορά την καταλλαγή, πρωτίστως με τον εαυτό μου και δευτερευόντως με το περιβάλλον μου. Αν δεν συγχωρήσω πρώτα εγώ τον εαυτό μου, αν οι ενοχές και οι τύψεις για την απώλεια χρόνου και χώρου με βασανίζουν, πώς να με συγχωρέσουν οι άλλοι; Το δεύτερο αφορά το σύνδρομο του captain Ahab. Ο αλαζόνας καπετάνιος στο «Moby Dick» του Herman Melville, συνέχισε προκλητικά το κυνήγι του λευκού λεβιάθαν. Κόντρα στους νόμους. Προσβάλλοντας την ιστορία. Η μορφή του κήτους τον είχε καταλάβει. Οι εφιάλτες τον στοίχειωναν. Οι ενοχές της πρότερης ήττας, έγιναν εμμονές. Ο δύστυχος έπλεε ολοταχώς στο χαμό τραβώντας μαζί και το πλήρωμά του. Η ύβρις του, κάλεσμα στη μοιραία νέμεση.

Αν δεν αναγνωρίσω την πλάνη μου, αν δε συγχωρήσω για να συγχωρεθώ, αν δεν υποκλιθώ με δέος στο απρόσιτο, αν δεν παραιτηθώ απ’ την αλόγιστη προσήλωση στο ιστορικά ανίερο, θα πέσω στο χώμα τυφλωμένος ακούγοντας τη φωνή της αλήθειας «τί με διώκεις; σκληρόν σοι πρὸς κέντρα λακτίζειν».

Κάθε ναυάγιο απαιτεί συγνώμη και παραίτηση. Στην τραγική περίπτωση του νοτιοκορεατικού «Sewol» με τους εκατοντάδες νεκρούς αρθρώθηκαν και τα δύο. Για το ολέθριο ναυάγιο της Ελλάδας με τα εκατομμύρια θύματα, θ’ ακούσω ένα συγνώμη; Θα δω μια παραίτηση; Νισάφι πια! Ειδάλλως η είσοδος της «παρανομίας» στο ιστορικό γίγνεσθαι, ως μοιραίο απότοκο της οίησης, μοιάζει όχι μόνο αναπότρεπτη, αλλά και λυτρωτικά επιθυμητή.

2018/12/05